Huculi w strojach ślubnych, fot. NN, własność prywatna/ www.strojeludowe.net

Granice Huculszczyzny są trudne do określenia, ze względu na bardziej etniczny niż geograficzny charakter regionu, kojarzonego z góralszczyzną. Region ten położony jest w zachodniej części Ukrainy, na obszarze Karpat Wschodnich, w widłach Prutu, Czeremoszu i Cisy, u stóp Czarnohory i Gorganów. Obejmuje część Pokucia i Bukowiny. Obecnie, prawie w całości, znajduje się w Ukrainie, mała część jest rumuńska. W XII w. teren ten należał do Rusi Halicko-Wołyńskiej, zaś od czasów Kazimierza Wielkiego (XIV w.), Huculszczyzna znajdowała się w obrębie Rzeczypospolitej. Po 1772 r. weszła w skład monarchii austriackiej, a następnie austro-węgierskiej. W latach międzywojennych, znów znalazła się na terenie Polski, a po II wojnie światowej – Związku Radzieckiego. Po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości w 1991 r., otworzyły się znów możliwości wyjazdów na Huculszczyznę.

Huculi to grupa etniczna górali mieszanego pochodzenia: rusińskiego, wołoskiego i rumuńskiego, chrześcijan obrządku grekokatolickiego oraz prawosławnego. Charakter huculskiego stroju został określony przez związane z gospodarką pasterską, zróżnicowane etnicznie, osadnictwo wołoskie, które rozprzestrzeniało się w Karpatach od XIII do XVII w. Huculi, z dala od szlaków handlowych, dróg i dużych miast, stworzyli oryginalną kulturę regionalną. Ich tradycyjnymi zajęciami były hodowla bydła, pasterstwo i myślistwo oraz hodowla koni. Wyhodowali uchodzące za piękne i bardzo wytrzymałe, konie huculskie.

Współczesny tradycyjny strój pana młodego, 2009 r., Huculszczyzna, fot. A. Woźniak/ www.strojeludowe.net

Mężczyźni nosili filcowe kapelusze, tzw. krzesanie, które na co dzień nie były przyozdabiane, ale w wersji świątecznej zdobiono je kolorowymi sznurkami z wełny. Szczególnie strojny był kapelusz pana młodego. Koszule męskie noszone w XIX w. szyte były z lnianej tkaniny samodziałowej o kroju podłużnego poncho, z doszywanymi długimi rękawami, wszytymi nad nadgarstkiem w oszewkę, która stanowiła rodzaj wąskiego mankietu, tzw. dudy. Zdobiono je haftem. Na przełomie XIX i XX w. koszule wypuszczano ok. 20-30 cm na spodnie, przykrywając biodra. Współcześnie, koszula u dołu wykończona jest prosto i wpuszczana w spodnie, lub noszona na spodnie, ale wtedy zakłada się pas lub krajkę. Najstarsze spodnie były szyte z grubego białego płótna – porkenyci, najpopularniejsze, z sukna czerwonego tzw. kraszanyci. Spotykane były również sukienne spodnie niebieskie lub białe – chołoszni, haczi. Spodnie zdobiono haftem o prostych ściegach, głównie w kolorach: żółtym, czerwonym, pomarańczowym i różowym. Na koszulę zakładano krótki, biały kożuszek – rodzaj bezrękawnika, zwanykeptarem, noszony zarówno przez kobiety jak i mężczyzn. Keptary szyte były z naturalnych skór, z włosem do spodu. Wierzch był biały, dobrze wyprawiony i bogato zdobiony różnorodnymi haftami, aplikacjami ze skóry i nabijanymi mosiężnymi kapslami. Wierzchnim okryciem męskim był serdak – sierak. W zależności od wsi, były zróżnicowane w swoim zdobnictwie. Nogi owijano sukiennymi onucami. Noszono również skarpety – kapci, najczęściej czerwone. Na nogi zakładano, zależnie od okresu i pory roku, postoły – rodzaj skórzanych kierpców, lub buty zwane czobotami, które miały cholewki ułożone w harmonijkę.

Hucułka w permitce i keptarze, XIX/XX w.,W. Szuchiewicz, Huculszczyzna, t. 1, Lwów 1902/ www.strojeludowe.net

Cenione były piękne, zdrowe włosy, które dziewczęta zaplatały w dwa warkocze. Aby były grubsze i piękniejsze wplatano w nie wełnę i tasiemkę z muszelkami lub mosiężnymi kapslami. Najbardziej archaicznym i najstarszym elementem nakrycia głowy młodej mężatki był biały czepiec, który zawijano długim zawojem – peremitką. Był to rodzaj długiego szala czy ręcznika, ozdobionego na krótszych bokach haftem tkackim, który równo złożony zakładano nad czołem, następnie owijano pod brodą i przekładano z jednego boku pod spodem lub z dwóch stron nad uszami, a haftowane końce spuszczano z tyłu na plecach. Na peremitkę zakładano chustkę wełnianą w kwiatowe wzory, wiążąc ją na ciemieniu i spuszczając końce na plecy. Najstarsze koszule kobiece, soroczki, szyte były z lnianego, bielonego płótna, tkanego na domowych warsztatach. W XIX w. koszule miały krój przyramkowy, z marszczeniami wokół szyi, doszytymi rękawami, marszczonymi przy przyramku i na mankiecie. Były ściągnięte nitkami lub wąskim ozdobnym szlaczkiem, tworząc nad nadgarstkiem falbanki. Koszule były bogato zdobione i w zależności od wsi miały swoje wzornictwo i kolorystykę. Haftowano przyramki lub całe rękawy, dół koszuli, mankiety i tkaninę wokół szyi. Mody na hafty ulegały najszybszym przemianom. Koszula kobieca była długa do kostek, a na nią zakładano zapaski: jedną tylną, drugą przednią. Zapaski noszone w XIX i na początku XX w., wykonywane były z wełny, na domowych warsztatach, splotem rządkowym i często miały wplatane metaliczne, srebrne nitki. Wzór tkacki układał się w poziome prążki. Oprócz zapasek noszono opinki, czyli rodzaj spódnicy, która wykonana była także z samodziałowej tkaniny wełnianej, splotem rządkowym, o widocznej fakturze splotu i wzorze układającym się pasowo. Był to jeden kawałek tkaniny, zakomponowany w ten sposób, że wzdłuż dołu miał wzór pasowy gęstszy – rodzaj bordiury, która była również na bokach tkaniny. Środek był gładki, z widoczną fakturą. Zapaski i opinki były zawiązywane w pasie krajkami. Na koszule kobiety zakładały takie same keptary jak mężczyźni. Noszono również kożuchy, zdobione aplikacjami i kolorowymi pomponikami z wełny. Na nogach Hucułki miały onuce lub wełniane, ozdobne skarpety, na które zakładały postoły, czyli kierpce.

Zgardy, XIX/XX w., Huculszczyzna, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak/ www.strojeludowe.net

Zgardy, krywulki, czeprahy to elementy biżuterii noszonej na Huculszczyźnie na przełomie XIX i XX w., zarówno przez kobiety jak i przez mężczyzn. Zgardy to naszyjniki z mosiężnych krzyżyków lub monet, krywulki – ozdoby o geometrycznych wzorach, wykonane poprzez nanizanie na nici koralików, czeprahy to po prostu zapinki. Mężczyźni nosili na piersiach ozdobne krzyże, pasy, ozdobnie nabijane torby oraz laski: kelefy, pałycia, ciupagi. Nieodzownym atrybutem Hucuła i Hucułki była fajka.

Alicja Woźniak

Artykuł jest częścią tekstu pochodzącego z internetowego albumu strojeludowe.net, gdzie znajduje się rozszerzony opis oraz fotografie stroju huculskiego, jak również opisy 27 innych tradycyjnych strojów pochodzących z różnych części Polski.

Internetowy album strojeludowe.net powstał dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Urzędu m.st. Warszawa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego.